Energie Beheer Nederland (EBN)

De Rijksdienst Staatsmijnen, de voorloper van EBN, kreeg bijna 60 jaar geleden de taak om het economisch en maatschappelijk belang van de Nederlandse Staat in het Gasgebouw te behartigen. Algemeen gezegd: de winning van aardgas en aardolie in Nederland. De Staatsmijnen werden in 1967 verzelfstandigd tot de NV Nederlandse Staatsmijnen. De aandelen waren volledig in handen van de Staat. Om de aardgasbelangen te scheiden van de overige, toenemende commerciële, activiteiten van DSM zijn in 1973 alle bij DSM ondergebrachte staatsbelangen in het Nederlandse aardgas ondergebracht in een aparte juridische eenheid: DSM Aardgas B.V. Alle aandelen werden aanvankelijk nog wel gehouden door DSM, maar bij de beursintroductie van DSM in 1989 nam de Staat alle aandelen van DSM Aardgas B.V. over. Tegelijkertijd werd de naam van DSM Aardgas gewijzigd in Energie Beheer Nederland (EBN). In een op 23 januari 1989 gesloten beheersovereenkomst tussen de Staat, DSM en EBN werd vastgelegd dat DSM het bestuurlijke en operationele beheer over EBN zou (blijven) voeren. Daar kwam in 2008 een einde aan toen EBN als beleidsdeelneming een zelfstandige onderneming werd. EBN kreeg een eigen directie en een eigen Raad van Commissarissen, met de Staat als enige aandeelhouder. In 2008 werden de taak en de positie van EBN vastgelegd in de Mijnbouwwet.

Publieke taken EBN

De (publieke) taken van EBN zijn verankerd in artikel 82 van de Mijnbouwwet. Die taken betreffen:

1. het deelnemen in de opsporing en winning van aardolie en aardgas;
2. het uitvoeren van haar taken in het gasgebouw, waaronder het 40%-aandeelhouderschap van GasTerra en de deelneming in de Maatschap Groningen;
3. het adviseren van de minister van Economische Zaken en Klimaat.

Wat de eerste taak betreft is in de Mijnbouwwet vastgelegd dat EBN deelneemt in de opsporing en winning van aardolie en aardgas, tenzij de minister oordeelt dat dit leidt tot financieel nadeel voor de Staat. Het belang van vergunninghouders in de opsporing en winning is vastgesteld op 60% en dat van EBN op 40%. Bij enkele oudere vergunningen is de verhouding 50% om 50%. De deelneming wordt vastgelegd in een Overeenkomst van Samenwerking (OvS) tussen EBN en de (mede-)vergunninghouder. Deze overeenkomst moet worden goedgekeurd door de minister van Economische Zaken en Klimaat. In de overeenkomst wordt onder meer vastgelegd dat EBN 40% van de kosten van de mijnbouwwerkzaamheden betaalt en eigenaar wordt van 40% van het geproduceerde gas, olie en condensaat (een bijproduct van olie- en gaswinning) en van alle aangelegde infrastructuur. EBN neemt dus deel op basis van een contractuele samenwerking met de vergunninghouder, op gelijke voorwaarden, maar wordt zelf geen vergunninghouder of operator. Op vergelijkbare wijze neemt EBN deel in opsporingswerkzaamheden als de vergunninghouder dat verzoekt.

Voor individuele deelnemingen betekent dit in de praktijk dat de operator (dat is de partij in de vergunning die is aangewezen om de feitelijke werkzaamheden uit te voeren) een plan maakt voor de ontwikkeling en exploitatie van het gas- of olieveld. Ook begroot de operator het budget dat hij nodig heeft voor het uitvoeren van de activiteiten. Na goedkeuring door EBN en eventuele mede-vergunninghouders mag de operator de voorgestelde activiteiten uitvoeren. De kosten van de opsporing en winning worden door de mede-vergunninghouders en EBN vergoed naar rato van deelname­ – ­in het geval van EBN doorgaans 40%. EBN financiert haar investeringen zelf. Hiertoe leent zij geld van externe geldverstrekkers. EBN ontvangt geen subsidie of andere bijdragen van de overheid voor het deelnemen in olie- en gaswinning.

EBN verkoopt al haar aardgas aan GasTerra. EBN krijgt daarvoor, net als de vergunninghouders, een op marktconforme grondslag bepaalde vergoeding. Deze staat bekend als de Norm Inkoop Prijs (NIP), die is gebaseerd op de prijzen op de virtuele handelsplaats, de Title Transfer Facility (TTF). Op deze manier krijgen de vergunninghouders en EBN allemaal dezelfde prijs voor het (op een bepaalde dag) geleverde gas.

Voor de winningsvergunning Groningen en enkele andere vergunningen op land, waar EBN geen gas in eigendom krijgt, ontvangt zij haar aandeel in de verkoopopbrengsten van de Maatschap Groningen.

In 2020 had EBN een omzet van 1,2 miljard euro, vooral uit de verkoop van aardgas. De operationele kosten in de deelnemingen van EBN bedroegen dat jaar 1,2 miljard euro en de afschrijvingen 558 miljoen euro. De jaarverslagen van EBN, die zijn te vinden op www.ebn.nl, geven een uitgebreide toelichting op de financiële resultaten en de vermogenspositie van EBN.

In 2020 had EBN 188 participaties in olie- en gaswinning. Daarnaast heeft EBN via dochtermaatschappij EBN Capital B.V. een belang van 45% in NOGAT B.V., een gastransportpijpleidingsysteem op zee. EBN neemt via EBN Capital B.V. ook deel in een aantal andere pijpleidingsystemen op zee: de WGT (40%), de WGT Extensie (40%), de NOGAT Extensie (40%) en de NGT Extensie (12%). Anders dan bij NOGAT B.V. gaat het hierbij om contractuele samenwerkingsverbanden. Met deze leidingen wordt aardgas vanaf de kleine velden op de Noordzee naar land getransporteerd.

Ten slotte neemt EBN deel in de gasopslagen PGI Alkmaar (40%), UGS Norg (40%), UGS Grijpskerk (38,8%) en via EBN Capital B.V. voor 38% in UGS Bergermeer.

Wat de tweede taak betreft, de participatie in het gasgebouw, heeft EBN een belang van 40% in de Maatschap Groningen en een belang van 40% in GasTerra. EBN kan met deze positie in het gasgebouw de publieke belangen bewaken die ermee gemoeid zijn.

De derde taak die EBN heeft op basis van de Mijnbouwwet is om de minister van Economische Zaken en Klimaat desgevraagd de informatie te verstrekken die nodig is voor de beoordeling van de uitvoerbaarheid van het voorgenomen energiebeleid. In het bijzonder rond de opsporing en winning van aardolie en aardgas. Ten behoeve van de vergunningverlening voor opsporing en winning adviseert EBN met name over de economische aspecten van de aanvraag.

De rol van EBN in de energietransitie

EBN wil vanuit het publieke belang een bijdrage leveren aan de maatschappelijke ambities ten aanzien van milieu en klimaat. De minister van EZK heeft de Tweede Kamer geschreven dat bekeken wordt hoe de rol van EBN in de energietransitie het beste vorm gegeven kan worden. Daarbij wordt in de eerste plaats gekeken naar een bijdrage aan de benodigde investeringen in een duurzaam energiesysteem. Marktpartijen zijn immers terughoudend waar het gaat om de eerste fase van de ontwikkeling van nieuwe technieken en om het investeren in pilotprojecten. En EBN heeft een ruime ervaring met publiek-private samenwerking en met grootschalige investeringsprojecten. In de tweede plaats kan EBN de kennis uit verschillende projecten aggregeren en deze publieke kennis delen met marktpartijen.

Specifiek wordt gekeken naar de volgende terreinen:

1. EBN vervult al een belangrijke rol bij de ontmanteling van de olie- en gasinfrastructuur. EBN heeft samen met de Nederlandse olie- en gasindustrie (NOGEPA) Nexstep opgericht ( www.nexstep.nl). Nexstep is een nationaal platform voor ‘re-use & decommissioning’. Via Nexstep wordt kennis en ervaring gedeeld over het op duurzame wijze ontmantelen van infrastructuur. Ook kunnen samenwerking, innovatie en doelmatige wet- en regelgeving via Nexstep gestimuleerd worden. Mogelijk kan EBN ook een rol spelen bij eventueel hergebruik van de infrastructuur voor duurzame energieproductie en -opslag. Bijvoorbeeld rond CO2-opslag, waterstof en groen gas.
2. De afvang en opslag van CO2 (Carbon Capture and Storage - CCS) is met name voor de Nederlandse industrie een belangrijke maatregel om de benodigde CO2-emissiereducties conform de ambities in het nationaal Klimaatakkoord te kunnen realiseren. In het Klimaatakkoord zijn afspraken gemaakt over de inzet van offshore gasvelden voor CCS, waarbij een rol voor EBN al is voorzien. EBN is partner in samenwerkingsverbanden bij CO2-opslagprojecten (Porthos en Athos).
3. De overheid is van mening dat er een publieke taak ligt bij een snelle en zorgvuldige ontwikkeling van aardwarmte binnen de gebouwde omgeving, glastuinbouw en industrie. Om die reden heeft het kabinet in het voorjaar van 2019  besloten dat het voor aardwarmtebedrijven verplicht gaat worden om EBN risicodragend te laten deelnemen in aardwarmteprojecten. Nu is deelname van EBN al mogelijk, als bedrijven dat willen.
4. Groen gas is een belangrijke energiedrager voor de verduurzaming van het Nederlandse energiesysteem. De mogelijke rol die het kabinet voor EBN ziet in het opschalen van de groen gas productie ligt op dit moment primair in het faciliteren van het hergebruik van mijnbouwlocaties.
5. Volgens het Kabinet zal een regie- en coördinerende rol van de overheid nodig zijn om de ontwikkeling van de waterstofwaardeketen mogelijk te maken. Deelnemingen als Gasunie, Tennet en EBN kunnen hier mogelijk een rol in vervullen.

Overeenkomst tussen de Staat en EBN over financiële afdrachten

EBN is net als alle bedrijven vennootschapsbelasting verschuldigd aan de Staat. Daarnaast keert EBN jaarlijks, als er winsten zijn, een bijzondere winstuitkering en dividend uit aan de Staat. De berekeningswijze van de bijzondere winstuitkering is geregeld in artikel 20 van de statuten van EBN.

Op grond van dit artikel staat de nettowinst van EBN, na aftrek van de wettelijke reserveringen en de bijzondere winstuitkering aan de Staat, ter beschikking aan de algemene vergadering van aandeelhouders. Dat wil feitelijk zeggen dat de Staat daar als 100% aandeelhouder over beschikt.

In de overeenkomst tussen Staat en EBN van 7 september 2016 is het volgende vastgelegd vanaf het boekjaar 2016: van het jaarlijkse nettoresultaat, dat resteert na uitkering van de bijzondere winstuitkeringen, wordt 60% toegevoegd aan het eigen vermogen en wordt 40% als dividend aan de aandeelhouder uitgekeerd.

Meer informatie is te vinden op de website van EBN.